Siedem litewskich partii politycznych, posiadających własne frakcje sejmowe, podczas obchodów 10-lecia wstąpienia Litwy do NATO, podpisało odnowione porozumienie międzypartyjne w sprawie podstawowych wytycznych polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności na lata 2014-2020. W nim m.in. znalazło się zobowiązanie „w dalszym ciągu rozwijać i umacniać demokrację, przestrzegać podstawowych, powszechnie uznanych w Europie wartości, zapewnić realizację podstawowych praw człowieka i szacunek do praw mniejszości narodowych, przyjąć ustawę o mniejszościach narodowych”.
Uwzględniając fakt, że na przeciągu 15 lat (1995-2010) nie udało się znowelizować poprzednią, obecnie wygasłą ustawę oraz to, że już 4 lata trwa opracowanie nowej ustawy o mniejszościach narodowych, staje się jasne, że wykonać zobowiązanie nie będzie prosto, nie ma bowiem konsensusu partii politycznych w sprawie jej koncepcji, jak i w ogóle- w kwestii polityki narodowościowej państwa.
W tym miejscu warto przypomnieć, co względem mniejszości narodowych w programach wyborczych do Sejmu w 2012 roku deklarowali socjaldemokraci. konserwatyści oraz AWPL, bowiem reszta litewskich partii politycznych mniejszościom narodowym nie oferowały niczego.
Stosunek do mniejszości narodowych według socjaldemokratów
Najbliższy oczekiwań i potrzeb mniejszości narodowych jest rozdział programu wyborczego Litewskiej Partii Socjaldemokratycznej, w którym m.in. odnotowano, że „w ciągu ostatnich czterech lat rządząca koalicja nie zwróciła należytej uwagi na problemy mniejszości narodowych, zerwała przez lata tworzone więzy współpracy, utorowała drogę do waśni narodowościowych i podziałów wewnątrz społeczeństwa.
Nieprzemyślanie został zlikwidowany Departament Mniejszości Narodowych i Wychodźstwa przy Rządzie RL, świadomie zwlekano z uchwaleniem ustawy o mniejszościach narodowych, zerwano bezpośrednią współpracę z organizacjami mniejszości narodowych. Zaistniałą sytuację należy niezwłocznie zmienić nie tylko ze względu na wspólnoty mniejszości narodowych, ale też dla zgody i dobra wszystkich obywateli kraju.”
Socjaldemokraci m.in. zobowiązali się:
- jak najszybciej uchwalić ustawę o mniejszościach narodowych
- wspierać oświatę mniejszości narodowych w języku ojczystym. W miejscowościach kraju, gdzie licznie mieszkają mniejszości narodowe, stworzyć warunki do bezpłatnego nauczania języka państwowego. Wspierać środki masowego przekazu w językach mniejszości narodowych, jednocześnie starać się przedstawić społeczeństwu w języku litewskim więcej obiektywnej oraz pozytywnej informacji o historii, kulturze i dzisiejszych aktualiach mniejszości narodowych
zapewnić mniejszościom narodowym w miejscach ich zwartego zamieszkania dostęp do informacji publicznej w zrozumiałym im języku
- wspólnie z organizacjami mniejszości narodowych i ochrony praw człowieka oraz społecznością akademicką rozwiązać kwestie pisowni imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych w dokumentach tożsamości oraz dwujęzycznych nazw ulic i miejscowości zgodnie z Konwencją Ramową Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych i innymi dokumentami UE reglamentującymi te kwestie
- przeprowadzać reformę sieci szkół z językami mniejszości narodowych oraz rozstrzygać aktualne kwestie oświaty nie odżegnując się od potrzeb i postulatów wspólnot mniejszości narodowych
doskonalić przepisy realizacji ustawy o oświacie oraz przełożyć termin ujednolicenia egzaminu maturalnego z języka litewskiego dla szkół litewskich i nielitewskich
- zwrócić szczególną uwagę na na ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego mniejszości narodowych, jego wykorzystanie dla rozwoju turystyki, biznesu, tradycyjnych rzemiosł
rozwijać dobrosąsiedzkie stosunki z Polską
- zakończyć proces zwrotu ziemi i innych nieruchomości.
Polityka konserwatystów wobec mniejszości narodowych
W specjalnym rozdziale programu m.in. stwierdza się, że w 2008 roku po przyjściu do władzy „Związek Ojczyzny-Litewscy Chrześcijańscy Demokraci znaleźli deklaratywną i nieefektywną politykę wobec mniejszości narodowych... W społeczeństwie Litwy nie było promowane poznanie kultury i obyczajów mniejszości narodowych - Polaków, Rosjan, Żydów - , zaś dozwolono na kształtowanie się odrębnych, niby mieszkających razem, ale niewiele mających ze sobą wspólnego, rezerwatów. ZO-LChD wespół z partnerami z koalicji podjął się reformowania od podstaw polityki wobec mniejszości narodowych, tym samym wywołując wielkie niezadowolenie pasożytujących na wcześniejszej polityce funkcjonariuszy i politykierów, założył fundament pod współczesną, otwartą, demokratyczną politykę wobec mniejszości narodowych oraz pełną ich integrację z życiem Litwy...
Najważniejsze dokonania w latach 2008-2011:
- wprowadziliśmy poprawki do ustawy o oświacie, otwierające językowi państwowemu szkoły mniejszości narodowych, ustaliliśmy elastyczny porządek realizacji ustawy
- w ciągu 20 lat od przywrócenia Niepodległości jako pierwsi realnie podjęliśmy się rozwiązania kwestii pisowni nielitewskich nazwisk w dokumentach tożsamości, przygotowaliśmy i złożyliśmy w Sejmie odpowiedni projekt ustawy
-stworzyliśmy wszelkie warunki ku temu, aby od jesieni 2012 r. w
Nowej Wilejce powstała klasa z białoruskim językiem nauczania...
Strategiczne kierunki polityki wobec mniejszości narodowych
Jednym z podstawowych zadań polityki wobec mniejszości narodowych jest pełna integracja, gwarantująca pokojowe współżycie różnych wspólnot narodowych w litewskim społeczeństwie. Integrację postrzegamy jako projekt dwukierunkowy: stawiając wymagania mniejszościom narodowym, również sami powinniśmy czynić starania ku temu, by poznać ich kulturę oraz obyczaje, w miarę możliwości uczyć się języków mniejszości narodowych.
- zwrócimy szczególną uwagę na rozwój socjalny i gospodarczy Litwy Południowo- Wschodniej, będziemy opracowywać i finansować odpowiednie programy inwestycyjne
- całkowicie zakończymy proces przywrócenia własności do ziemi, lasów oraz zbiorników wodnych
- będziemy żądali, aby sprawujące władzę w samorządach tego regionu większości troszczyły się o mieszkające na terytorium tych samorządów miejscowe mniejszości litewskie tak, jak państwo w skali krajowej troszczy się o mniejszości narodowe - będziemy dążyli raz jeszcze powrócić do ustalenia trybu pisowni imion i nazwisk, proponując znalezienie rozwiązania szanującego tradycje europejskie, naszą konstytucję oraz ustawę o języku państwowym - będziemy dążyli na całej Litwie rozszerzyć sieć szkół, w których można nauczyć się języków mniejszości narodowych
-będziemy dążyli do do stworzenia jak najbardziej przychylnych warunków do pielęgnowania języka białoruskiego, który przez UNESCO jest wpisany na listę zanikających języków. Wesprzemy Europejski uniwersytet humanistyczny.”
Tak więc program konserwatystów, stawiający na tzw „pełną integrację”, diametralnie się różni od programu socjaldemokratów, deklarującego oparcie polityki narodowościowej o wytyczne Konwencji ramowej o ochronie praw mniejszości narodowych.
O czym konserwatyści wolą nie pamiętać?
Wśród swoich „dokonań” konserwatyści zapomnieli wymienić, że za ich rządów wygasła ustawa o mniejszościach narodowych. Pominęli milczeniem również fakt, że storpedowali zatwierdzenie Koncepcji ustawy o mniejszościach narodowych, przygotowanej jeszcze latem 2010 roku w Ministerstwie Kultury Litwy. Opracowała ten dokument grupa robocza, w skład której weszli zarówno urzędnicy resortów kultury, oświaty, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych oraz przedstawiciele wspólnot mniejszości narodowych, jak też historyk i wiceprezes Państwowej Komisji Języka Litewskiego. Przygotowany dokument zakładał przeniesienie do prawa krajowego założeń Konwencji ramowej Rady Europy, dotyczących, między innymi, prawa do podwójnych nazw topograficznych i nazw ulic, używania języka mniejszości narodowych w administracji publicznej w miejscowościach zwarcie zamieszkałych przez mniejszości narodowe, jak też oryginalnej pisowni nazwisk. Słowem, przygotowana koncepcja nowej ustawy przewidywała regulację prawną kwestii dotyczących mniejszości narodowych w duchu Konwencji i oparta była na doświadczeniu w zakresie ochrony praw mniejszości narodowych innych krajów europejskich.
Według harmonogramu prac nad koncepcją ustawy oraz samą ustawą było przewidziane, że gotowy projekt ustawy o mniejszościach narodowych rząd miał wnieść pod obrady Sejmu już podczas jesiennej sesji 2010 roku. Niestety, europejska w duchu przygotowana Koncepcja nowej ustawy o mniejszościach narodowych nie znalazła akceptacji w rządzie A. Kubiliusa i została zwrócona grupie roboczej „na dopracowanie”.
Konserwatyści aż do końca kadencji wałkowali sprawę, nie tylko nie wnieśli pod obrady Sejmu dobrze przygotowany przez grupę roboczą projekt ustawy o mniejszościach narodowych, ale też nie przewidzieli w swoim programie wyborczym przyjęcie takowej ustawy w ogóle. Być może dlatego, że część litewskich polityków, włącznie z niektórymi urzędnikami z otoczenia prezydenta, uważa, że ustawa o mniejszościach narodowych na Litwie nie jest w ogóle potrzebna, bowiem „litewski system prawny i tak należycie reglamentuje prawa mniejszości narodowych poprzez inne ustawy, w tym- oświatową oraz o języku państwowym”.
Zbigniew Balcewicz
Sygnatariusz Aktu Niepodległości Litwy
cdn.
Poglądy autora mogą być niezgodne ze stanowiskiem redakcji.
